در صورت قطع صادرات گاز روسیه به اروپا چه اتفاقی خواهد افتاد؟

«الکساندر نواک»، معاون نخست‌وزیر روسیه در گفت‌وگویی تلویزیونی از اتهامات بی‌اساس علیه مسکو و اعمال تحریم علیه پروژه خط لوله انتقال گاز روسیه به آلمان موسوم به نورد استریم ۲ انتقاد کرد.

نواک افزود: ما کاملا حق داریم تا تصمیمی مشابه بگیریم و پمپاژ گاز طبیعی از طریق خط لوله نورد استریم ۱ را تحریم کنیم؛ خط لوله‌ای که امروز با ظرفیت ۱۰۰ درصدی خود کار می کند.

به گفته کارشناسان، اقدامی از این دست، پیامدهای بسیار منفی برای اروپا خواهد داشت اما در عین حال به خود روسیه هم ضرر خواهد رساند چرا که اقتصاد این کشور به شکلی پررنگ بر صادرات نفت و گاز وابسته است.

اگر روسیه دست به چنین ریسکی بزند و صادرات گاز به اروپا را که از اوکراین یا بلاروس و یا مستقیما از طریق دریای بالتیک به آلمان صورت می‌گیرد را قطع کند، وارد بازی دو سرباخت خواهد شد.

فروپاشی «فوری» اقتصاد روسیه

انرژی شریان اقتصاد روسیه است به طوری که صادرات نفت و گاز حدود ۴۰ درصد از بودجه فدرال و ۷۰ درصد از مجموع صادرات این کشور را تشکیل می دهد.

در همین رابطه، «علی بکیر»، پژوهشگر و تحلیلگر سیاسی ترکیه اظهار داشت: اقتصاد روسیه به شکل اساسی و پررنگ وابسته به درآمدهای حاصل از صادرات نفت و گاز است.

بکیر افزود: قطع صادرات نفت و گاز روسیه به مصرف‌کنندگان بزرگ به معنای توقف درآمدهای ارزی است و مدر سایه تحریم‌های سنگین و بی‌سابقه کنونی منجر به فروپاشی فوری اقتصاد روسیه خواهد شد به خصوص که بازارهای دیگر نمی‌تواند بازار اروپا را برای روسیه جبران کند.

وی اظهار داشت: ممکن است چین مثلا خرید نفت و گاز روسیه را افزایش دهد اما این کافی نیست همچنین پکن شرط خواهد کرد که نفت و گاز روسیه را با تخفیف خریداری کند یا اینکه به احتمال زیاد پول آن را با یوان پردخت کند و یا اینکه به شکل تهاتر در مقابل نفت و گاز، کالاهای تولید خود را به روسیه صادر کند که این فایده زیادی برای دولت روسیه نخواهد داشت.

در همین رابطه، «اوناثان الکیند»، پژوهشگر مرکز سیاست‌های انرژی جهانی در دانشگاه امریکایی کلومبیا اظهار داشت: وابستگی پررنگ روسیه به بازارهای اروپا برای صادرات نفت و گاز مانع از قطع صادرات انرژی به قاره سبز خواهد شد.

اکنون که تحریم‌های بین‌المللی علیه روسیه اعمال شده و ارزش پول ملی این کشور ۶۵ درصد سقوط کرده و هزاران شرکت بین المللی از اراضی روسیه خارج شده اند، گزینه توقف صادرات گاز به اروپا خسارت‌های بسیاری به همراه خواهد داشت، مسکو اکنون نیاز مبرمی به این درآمدها برای تامین هزینه عملیات نظامی خود در اوکراین دارد.

در حالی که روس‌ها می‌گویند بازارهای جایگزین بزرگی از حیث مصرف انرژی نظیر چین به خصوص پس از توسعه خط لوله «قدرت سیبری» دارند اما تحلیلگران اروپایی نسبت به اهمیت این ایده اظهار تردید می‌کنند به ویژه که عملیات توسعه این خط لوله برای اجرایی شدن امری زمانبر است.

«متیو سافاری»، کارشناس ارشد راهبردی اروپا در مرکز پژوهش‌های BCA گفت: علیرغم اینکه مسکو ماه گذشته قراردادی با پکن امضا کرد تا ۱۰ میلیارد متر مکعب گاز اضافی در سال تحویل چین بدهد اما خط لوله جدید نیاز به دستکم دو تا سه سال زمان برای تکمیل شدن دارد.

سافاری گفت: روسیه برای تامین هزینه نظامی خود در اوکراین و تضمین ثبات داخلی نیاز به فروش نفت و گاز به اروپا دارد.

بر اساس قرارداد ۴۰۰ میلیارد دلاری و ۳۰ ساله، روسیه هر سال باید ۱۰ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی به چین تحویل دهد و این رقم از سال ۲۰۲۴ میلادی به ۳۸ میلیارد متر مکعب افزایش می یابد اما این مقدار بسیار کمتر از میزان صادرات روسیه به اروپا است که در سال چیزی حدود ۱۵۰ تا ۱۹۰ میلیارد مترمکعب برآورد می شود.

بعید است روسیه بتواند در کنار چین به هند به عنوان یک بازار جایگزین گازی به جای اروپا تکیه کند، هند در سال ۲۰۲۱ میلادی تنها یک درصد نیازهای گازی خود را از روسیه وارد کرده است.

روسیه همچنین به فکر بازارهای جایگزین دیگر نظیر جمهوری‌های آسیای مرکزی و کشورهای جنوب شرق آسیا و حتی کشورهای افریقایی در آینده است اما روشن نیست که مسکو به چقدر زمان نیاز دارد تا درآمد حاصل از صادرات نفت و گاز به اروپا را در بازارهای دیگر جبران کند کما اینکه شرکت گازپروم به عنوان غول گازی روسیه در صورت قطع صادرات گاز به اروپا با سیلی از شکایت‌های قضایی و غرامت‌های سنگین به خاطر نقض تعهدات و قراردادهای خود رو به رو خواهد شد؛ امری که به نوبه خود بر مردم سوریه نیز تاثیر منفی پررنگی خواهد گذاشت.

آثار جانبی پررنگ بر اقتصاد اروپا

کشورهای اروپایی حدود یک چهارم انرژی برق خود را از گاز طبیعی تولید می کنند و حدود یک سوم نیازهای گازی خود را از روسیه وارد می کنند.

حتی آلمان به عنوان بزرگترین اقتصاد اروپا طی ۱۰ سال اخیر وابستگی خود به واردات انرژی از روسیه را افزایش داده است به طوری سهم گاز طبیعی وارداتی از روسیه از ۴۰ درصد به ۵۵ درصد تامین کننده نیازهای آلمان افزایش یافته است.

کشورهای اروپای دیگر نظیر چک، مولداوی و لاتیوا ۱۰۰ در تامین گاز طبیعی خود به روسیه وابسته هستند.

این داده‌ها بیانگر این واقعیت است که اقدام روسیه در بستن شیر خط لوله صادرات گاز به اروپا، امنیت انرژی در قاره پیر را به دلیل نبود جایگزین کافی در کوتاه مدت با تهدید رو به رو خواهد کرد.

و حتی اگر جایگزینی هم وجود داشته باشد، هزینه آن بسیار بالا خواهد بود همچنین اروپا فاقد ایستگاه‌های کافی تبدیل گاز مایع به گاز شهری است که از کشورهایی نظیر امریکا و قطر وارد می کند.

نگرانی‌های اروپا به وضوح و روشنی از عدم اعمال تحریم بر بخش انرژی روسیه و عقب‌نشینی آلمان از پیشنهاد اعمال تحریم بر واردات نفت از مسکو عیان است.

در همین رابطه، «اولاف شولتس»، صدراعظم آلمان هفته گذشته اعلام کرد نفت و گاز روسیه اهمیت اساسی برای اقتصاد اروپا دارد به طوری که ۴۰ درصد واردت گاز این اتحادیه و یک چهارن نفت آن از روسیه وارد می شود.

لذا هر گونه بی ثباتی در فرایند واردات گاز از روسیه می تواند آثار جانبی سنگینی بر اقتصاد منطقه یورو داشته باشد کما اینکه قیمت گاز عملا پس از بحران جنگ روسیه و اوکراین به سطح بی سابقه‌ای رسیده و ۶۰ درصد افزایش یافته است.

آیا جایگزینی برای گاز روسیه وجود دارد؟

اخیرا پرسش‌ها درخصوص اینکه آیا گاز طبیعی مایع امریکا و قطر می‌تواند جایگزین گاز روسیه در صورت قطع صادرات آن شود، افزایش یافته است.

صادرات گاز طبیعی مایع به اروپا به خصوص از امریکا در ماه ژانویه گذشته به رکورد ۱۱ میلیارد متر مکعب رسیده است اما قدرت ایستگاه‌های گاز مایع اروپا محدود است و در صورت توقف صادرات گاز روسیه و افزایش واردات گاز مایع از امریکا و یا قطر، ایستگاه‌های مذکور توان فرآوری آن را ندارند و مساله ساخت ایستگاه‌های جدید تبدیل گاز مایع به گاز شهری سال ها زمان می برد و هزینه آن چندین میلیارد دلار است

با وجود آن، رویکرد افزایش ایستگاه‌های فرآوری گاز مایع در اروپا رو به افزایش است به طوری که آلمان اواخر ماه گذشته اعلام کرد که در حال برنامه‌ریزی برای ساخت ۲ نیروگاه گاز مایع است تا وابستگی خود به واردات گاز روسیه را کاهش دهد اما طبیعتا این امر یک شبه اتفاق نخواهد افتاد.

در همین ارتباط، قطر به عنوان یکی از صادرکنندگان بزرگ گاز مایع در جهان اخیرا اعلام کرده است که این کشور و یا هر کشور دیگری توان جبران گاز صادراتی روسیه به اروپا را ندارد زیرا با دیگر کشورها قراردادهای بلندمدت گازی دارد و نمی‌تواند تعهدات خود در قبال این کشورها را زیر پا بگذارد.

دولت ژاپن نیز ماه گذشته برای صادرات گاز به اروپا در صورت بروز درگیری نظامی روسیه با اوکراین و توقف صادرات گاز مسکو به بروکسل، اعلام آمادگی کرد.

وزیر اقتصاد ژاپن نیز پیشتر با اشاره به گفتگوها بین آمریکا، اروپا و کشورهای آسیایی درباره افزایش صادرات گاز به اروپا گفت در صورت بالا گرفتن تنش بین اوکراین و روسیه توکیو گزینه‌های موجود برای کمک به اروپایی ها که البته تاثیر منفی بر زندگی مردم ژاپن نداشته باشد را بررسی خواهد کرد.

اما درخصوص گزینه‌های جایگزین غیرگازی مانند زغال سنگ و انرژی هسته‌ای باید گفت که انرژی هسته ای به دلیل فرسودگی ایستگاه‌ها و توفق تدریجی و قطعی‌های مکرر استفاده از آن رو به کاهش است همچنین بسیاری از کشورهای اروپایی ایستگاه‌های قدیمی که با زغال سنگ کار می کرد را تحت فشار سازمان‌های محیط زیستی تعطیل کرده اند.

در پایان باید گفت در صورت اقدام روسیه در قطع صادرات گاز به اروپا به نظر می رسد که این امر علاوه برخسارت‌های سنگین بر هر دو طرف، منجر به گسترش پیامدهای آن به همه جهان خواهد شد و کشورهای غربی را به اعمال تحریم‌های سخت‌تر بر مسکو واخواهد داشت که به انزوای هر چه بیشتر مسکو خواهد انجامید.