جدال بر سر قلب صنعتی اوکراین: چرا پوتین دونباس را میخواهد؟

به گزارش پایگاه خبری پیام خلیج فارس، منطقه صنعتی دونباس، با داشتن منابع معدنی، زمین‌های حاصلخیز و جمعیت روس‌زبان از ابتدا یکی از محورهای اصلی جنگ روسیه و اوکراین بوده است. پس از اشغال بخشی از این منطقه و الحاق آن به خاک روسیه، کرملین تلاش دارد کنترل کامل آن را در مذاکرات صلح تثبیت کند. از دیدگاه کارشناسان، اهمیت دونباس برای روسیه بیشتر نمادین و در راستای بازتعریف «جهان روسی» است تا صرفاً اقتصادی یا نظامی. در مقابل اوکراین این اقدام را نوعی پاداش دادن به تهاجم نظامی می‌داند و از آن به‌عنوان خط قرمز ملی یاد می‌کند.

چرا روسیه بر دونباس پافشاری می‌کند؟

در حالی که مذاکرات میان رهبران روسیه، اوکراین، ایالات متحده و اروپا برای پایان دادن به جنگ ادامه دارد، منطقه دونباس در شرق اوکراین بار دیگر به کانون توجهات جهانی بازگشته است. این منطقه صنعتی و پرتنش، که از زمان آغاز تهاجم روسیه در سال ۲۰۲۲ میدان اصلی نبرد بوده، اکنون در قلب رقابت ژئوپلیتیکی قرار دارد.

روسیه در جریان تهاجم خود، بخش عمده‌ای از دونباس را اشغال کرده و با برگزاری انتخابات مورد انتقاد بین‌المللی، اقدام به الحاق این منطقه به خاک خود کرده است. دو استان دونتسک و لوهانسک که مجموعاً دونباس را تشکیل می‌دهند، از جمله این مناطق الحاق‌شده هستند. روسیه اکنون کنترل کامل لوهانسک و بخشی از دونتسک را در اختیار دارد، در حالی که شهرهایی مانند اسلوویانسک و کراماتورسک همچنان تحت کنترل اوکراین باقی مانده‌اند.

دلایل چندلایه روسیه برای تصاحب دونباس

کارشناسان معتقدند انگیزه‌های روسیه برای تسلط بر دونباس ترکیبی از اهداف اقتصادی، نظامی، نمادین و زبانی است.

۱. منابع اقتصادی: به گفته مارک کانسیان، مشاور ارشد مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی، دونباس از اواسط قرن بیستم منطقه‌ای صنعتی بوده، هرچند پس از فروپاشی شوروی دچار افول شد. با این حال، منابع معدنی فراوان و زمین‌های کشاورزی حاصلخیز این منطقه، همچنان برای روسیه جذابیت اقتصادی دارند.

۲. موقعیت استراتژیک: دونباس به‌واسطه نزدیکی به دریای سیاه و بندر ماریوپول، اهمیت ژئوپلیتیکی بالایی دارد. همچنین به‌دلیل اینکه طولانی‌ترین میدان نبرد جنگ بوده، هر دو طرف حاضر به واگذاری آن نیستند.

۳. بُعد نمادین و هویتی: این منطقه در دوران شوروی نماد “کارگر ایده‌آل سوسیالیستی” و مهد «انسان شوروی» تلقی می‌شد. اکنون نیز پوتین تلاش دارد با تکرار این روایت‌ها، آن را در چارچوب «جهان روسی» بازتعریف کند.

۴. جمعیت روس‌زبان: بسیاری از ساکنان این منطقه روسی‌زبان هستند و کرملین مدعی است که برای دفاع از آن‌ها وارد جنگ شده است. اما پژوهش‌های اجتماعی پیشین نشان داده‌اند که اغلب روس‌زبان‌های اوکراین، خود را اوکراینی می‌دانند و ارتباطی عمیق با هویت روسی ندارند.

آیا روسیه ادعای مشروعی بر دونباس دارد؟

ادعاهای روسیه درباره مالکیت تاریخی یا دفاع از روس‌زبان‌ها در دونباس، از دیدگاه کارشناسان بین‌المللی مشروعیت حقوقی ندارد. توافق بوداپست در سال ۱۹۹۴ میان روسیه، اوکراین، آمریکا و بریتانیا، تمامیت ارضی اوکراین را تضمین کرده بود. کارشناسان یادآور می‌شوند که زبان مشترک نمی‌تواند به‌تنهایی مبنایی برای تغییر حاکمیت سیاسی باشد؛ همان‌گونه که کانادایی‌های انگلیسی‌زبان خود را آمریکایی نمی‌دانند.

پاسخ اوکراین تاکنون قاطعانه منفی بوده است. رئیس‌جمهور ولودیمیر زلنسکی اخیراً تأکید کرده که دونباس بخشی جدایی‌ناپذیر از کشور است. از نگاه اوکراینی‌ها، هرگونه توافقی که به معنای رسمیت‌بخشیدن به اشغالگری روسیه باشد، نوعی خیانت به مردم این مناطق خواهد بود.

با این حال، برخی تحلیلگران می‌گویند در سناریوی آتش‌بس، ممکن است اوکراین به‌طور موقت وضعیت موجود را بپذیرد؛ به این معنا که کنترل میدانی روسیه را به‌رسمیت نشناسد اما به‌صورت ضمنی آن را تحمل کند، مشروط به دریافت تضمین‌های امنیتی از ناتو یا غرب.